Schaamte is een negatieve, puur menselijke emotie, die je rottig laat voelen over jezelf. Iedereen kent het gevoel; je voelt je betrapt, voor paal staan, lullig, schuldig en/of minderwaardig ten opzichte van de ander. Je hart gaat sneller kloppen, je wordt zenuwachtig en gaat blozen. Soms gaat het om kleine dingen, die eigenlijk vooral grappig zijn. Zoals met je gulp open een presentatie geven (zie column gulp). Maar soms gaat het ook om echt ingrijpende zaken. Hoe vervelend schaamte ook is, het heeft echter wel een belangrijke functie.
Mensen zijn namelijk sociale wezens. Samenleven met anderen is een primaire levensbehoefte van mensen, die diep in onze natuur zit. Daarom vinden we het heel belangrijk wat anderen van ons denken en vinden. Als je te vaak je niet houdt aan de geschreven en ongeschreven regels van de groep waar je bij hoort, dan loop je een grote kans dat je op een gegeven moment uit je groepje verstoten wordt. En buitengesloten worden doet echt pijn! Schaamte behoedt je daar in feite voor. Het helpt je om te (h)erkennen dat je mogelijk een geschreven of ongeschreven regel van de groep hebt overtreden. Niet leuk, maar wel nuttig dus.
In mijn puberteit schaamde ik me regelmatig voor van alles en nog wat, waarschijnlijk omdat juist in die levensfase ‘erbij horen’ zo ontzettend belangrijk is. Nu ik volwassen ben schaam ik me gelukkig niet meer zo snel. Behalve de afgelopen maanden dan. Want wat zijn er veel redenen bijgekomen waar je jezelf voor kunt of moet schamen. Als gevolg van de coronacrisis zijn er op grote schaal geschreven en ongeschreven regels waar we ons in het belang van onze samenleving aan dienen te houden.
Iedere keer als ik een kuchje op voel komen als ik met mensen ben, dan probeer ik dit angstvallig te onderdrukken. Want wat zullen ze denken als ik moet hoesten? Of nog erger, niezen? Pasgeleden moest ik 3 keer achter elkaar niezen in de supermarkt; ik schaamde me kapot. In plaats van een vrolijke ‘gezondheid, morgen mooi weer!’ toegewenst te krijgen, zag ik iedereen om me heen schrikken en achterdochtig en verontwaardigd vanachter hun mondkapjes naar me kijken. ‘Hooikoorts, de hazelaar is vroeg dit jaar door het warme weer’, hoorde ik mezelf verontschuldigend zeggen, voordat ik snel de veiligheid van een leeg gangpad opzocht.
Laatst had mijn jongste dochter haar twee beste vriendinnen (klachtenvrij en conform de RIVM-richtlijnen natuurlijk) bij ons over de vloer en wilde ik wat eten bestellen bij het lokale restaurant. Ik merkte bij mezelf dat ik er over nadacht wat dat restaurant wel niet moest denken als ik voor 6 personen eten bestelde. Of toen ik vorige week een keertje een potje ging kaarten met twee vrienden (op afstand natuurlijk, met eigen bakjes borrelnootjes en conform de RIVM-richtlijnen); we hebben ons de hele avond een soort van stiekeme rebellen gevoeld, ondanks dat we ons gewoon aan de regels hielden.
Ook zet ik inmiddels bij iedere foto die ik plaats op LinkedIn van een groepje mensen bij elkaar er standaard bij dat deze voor corona is genomen; dat is de ultieme disclaimer die me vrijwaart van beschuldigende blikken en vermanende woorden via de comments. En als ik besluit om een of twee dagen op kantoor te gaan werken om goede redenen (met eigen vervoer natuurlijk en op 1,5 meter (!) afstand van mijn collega’s, conform de RIVM-richtlijnen), dan heb ik voortdurend de neiging om me daarvoor te verantwoorden naar mensen die ik spreek.
Misschien ligt het aan mij en ben ik de enige die dit zo ervaart, maar ik word er langzaamaan gek van. Kantoorschaamte, hoestschaamte, niesschaamte, knuffelschaamte, kaartschaamte; als het nog effe zo doorgaat dan schaam ik mezelf ervoor om te ademen in de nabijheid van mensen. Schaamte heeft een belangrijke functie en helpt om als groep sociale wezens gezamenlijk door deze rottige crisis te komen. Maar zoals met alles is het belangrijk om hierin niet te ver door te schieten. Anders krijgen we een psychologisch onveilige samenleving van ‘naming and shaming’, waarin we elkaar gegijzeld houden in gevoelens van wantrouwen, schaamte en schuld. En daar wordt echt helemaal niemand beter van, zowel individueel als collectief. Dus schaam jezelf, maar met mate!
